Theo thần phải và 31 đạo sắc phong hiện đang lưu tại đền Văn Trai thì đền này thờ thành hoàng là hai vị Tây Công và Lô Công – hai vi tướng thời Hùng Vương thứ 18. Hai vị vốn là con ông Nguyễn Bình và bà Chương thị Chước, người xã Thủ Pháp, huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương. Ông vốn là người ăn ở hiền lành, nhân đức. Ngày mồng 10 tháng 3 năm Nhâm Tuất sinh được một bọc nở hai người con trai. Ông bà đặt tên con như trong mộng. Năm 20 tuổi, Tây Công và Lôi Công đến núi Tản Viên để tìm gặp Tản Viên Sơn Thánh. Đôi bên ý hợp tâm đầu. Khi gặp vua Hùng Vương thứ 18, Hùng Duệ Vương thấy anh em Tây Công và Lôi Công có tài bèn phong cho chức tước, giữ luôn trong triều làm việc.

Vài năm sau, có giặc quấy nhiễu ở phía Nam, Hùng Duệ Vương sai hai ông mang quân đánh dẹp, thắng trận, được phong làm đại tướng quân. Tây Công ở lại triều đình, còn Lôi Công về trị nhậm tại phủ Thường Tín. Lôi Công thường xuống làng Giai giúp dân chỉ bảo việc nông tang.

Khi Thục Phán mang quân xâm chiếm đất đai của các vua Hùng, hai ông lại cầm quân ra trận. Ngày 13 tháng 4, tự nhiên trời nổi phong ba bão táp, hai ông cùng hóa. Nhân dân Văn Trai đã lập đền thờ, các triều đại đều sắc phong là Thượng đẳng thần.

Đền Văn Trai được xây dựng ở phía Bắc làng, nhìn về hướng Tây và được cổ nhân xây dựng theo kiểu chữ công gồm tòa Đại bái, Hậu cung và phần ống muốn nối hai hạng mục này. Đại bái gồm 5 gian, vì kèo chồng rường, xây hồi bít đốc. Các cột cái, cột quân đều bằng gỗ lim, cột không đội đấu, chân kê đá tảng. Các bức cốn được chạm nổi “Ngư long hý thủy”. Phần kiến trúc và điêu khắc mang phong cách nghệ thuật thời Nguyễn.

Phần ống muốn nối Đại bái với Hậu cung. Giữa ống muốn nổi lên một phần chồng diêm bốn mái. Phần cổ diêm xung quanh có chấn song. Có lẽ cổ nhân đã thiết kế như vậy để lấy ánh sáng và thông thoáng thoát khói hương. Về nghệ thuật kiến trúc, chính phần diêm này đã góp phần làm cho tổng thể kiến trúc sinh động, mang ấn tượng độc đáo, khó quên. Hạng mục cuối cùng của đền Văn Trai là tòa Hậu cung gồm 3 gian. Vì kèo hoa văn chủ yếu là lá lật, lá ngô đồng… phổ biến của nghệ thuật điêu khắc công trình tôn giáo thời Nguyễn.

Di vật thời hậu Lê đền Văn Trai phải kể tới hai ông Phỗng cởi trần, đóng khố chầu hầu bên trong long ngai và hai con nghê gỗ mình chạm vẩy cá, bờm xoắn, nhiều cụm râu tóc hình tia lửa, đao mác.

Đền Văn Trai thâm nghiêm, cổ kính và có cảnh quan đẹp. Hàng năm lễ hội được tổ chức vào ngày mồng 10 tháng 3 âm lịch. Dân làng tổ chức rước kiệu, các trò vật võ dân tộc và văn nghệ… sôi nổi cả vùng.

Xã Văn Phú

Admin Thường Tín