Ngôi đình là một công trình có kiến trúc quy mô lớn, ngoảnh hướng Tây. Trước cửa đình là một giếng nước hình tròn. Bên phải đình là trục đường chính của làng và xung quanh là khu dân cư quần tụ đông đúc.

Nhìn tổng thể mặt bằng kiến trúc của đình Đống Chanh gồm tòa Đại bái, Trung cung, Hậu cung. Trước cửa Đại bái là hai dãy Tả - Hữu mạc xây xung quanh, tường hồi bít đốc, mái lợp ngói ta.

Tòa Đại bái là công trình kiến trúc to lớn ở trong khu di tích gồm 5 gian 2 trái xây tường gạch, đầu hồi bít đốc. Bờ nóc chữ đinh, hai đầu là kìm đấu giữa nóc có khối tượng “Lưỡng long chầu nguyệt”. Bộ khung nhà làm hình thức bốn hàng cột gỗ, với hệ thống xà dọc, xà ngang liên kết có câu đầu khớp đỉnh cột cái. Những bộ vì nóc làm kiểu giá chiêng. Phía dưới câu đầu là bộ vì rường cốn được đục chạm công phu theo đề tài “Ngư long hý thủy” và mặt sau chạm nổi tùng, bạc. Gian giữa có bức cửa võng chạm kênh bong nổi bật tích “Đông bích đồ thư”. Năm 1930, triều vua Bảo đại thứ 5, nhân dân trùng tu lại tòa Đại bái này.

Tiếp là tòa Trung cung còn lớn hơn tòa Đại bái, được trùng tu sớm hơn hai năm đó là năm 1982. Công trình này có lối kiến trúc giống như Đại bái. Kết cấu khung nhà với bốn hàng cột chân và những bộ vì nóc làm kiểu giá chiêng. Đặc biệt đầu dư được người xưa tạo hình trang trí “cá hóa rồng”, mô tít điển hình của văn hóa cư dân nông nghiệp người Việt. Những bức cốn ở tòa Trung cung cũng được đục chạm theo tích “Ngư long hý thủy”, mặt sau là “Tùng lộc” và “Mai điểu”… Trên má thân bẩy, kẻ, chạm nổi văn thực vật, rồng lá làm rõ nét nghệ thuật của thời Nguyễn muộn.

Tòa Hậu cung đình ở phía sau là nơi tôn nghiêm nhất được nối vào hai gian giữa Trung cung kéo dài phía sau ba gian tạo thành hình chuôi vồ. Cửa gian giữa còn giữ được bốn bộ cánh cửa chạm nổi trang trí rồng, phượng trên thân phủ đầy các họa tiết đao mác, tia lửa… phong cách của thời hậu Lê.

Đình Đống Chanh còn một cuốn thần phả và 15 đạo sắc của các triều đại xưa phong thần thành hàng là Trung Thành phổ Tế đại vương – Thượng đẳng thần. Ngài là bộ tướng của vua Hùng Vương đời thứ XVIII, giỏi đánh giặc, giỏi trị thủy. Vị Lạc tướng là công thần trong thời đại Hùng Vương buổi đầu dựng nước Văn Lang. Nhân dân Đống Chanh tôn vinh lập thần thành hoàng là tấm gương soi sáng cho mãi các thế hệ noi theo.

Chùa Đống Chanh được xây dựng trong khuôn viên vuông vức, ngay gần trục đường chính với cảnh quan đẹp có cổng Tam quan, gác chuông, giếng nước, cây cổ thụ tốt tươi. Nhìn tổng thể kiến trúc của chùa gồm cổng chùa, gác chuông, chùa chính có Tiền đường và Thượng điện, nhà Tổ, nhà khách, phía sau là vườn tháp.

Mở đầu là cổng Tam quan cấu trúc theo hình thức hai tầng tám mái, đắp giả các đầu dao. Trên sàn tầng hai là gác chuông, treo quả chuông đồng được đúc vào năm Cảnh Thịnh thứ 2 (1974). Chuông Tây Sơn là cổ vật quý, di sản văn hóa một thời hào hùng của dân tộc.

Qua sân lát gạch là đến chùa chính cấu trúc mặt bằng chữ đinh, ngoài là Tiền đường, phía sau chuôi vồ là Thượng điện. Nhà Tiền đường hình chữ nhật, chiều dài 15m60 gồm 5 gian 2 dĩ nhỏ xây tường hồi bít đốc, phía trước là những bộ cửa bảo vệ, phía sau để trống thông với Tam bảo – Thượng điện. Kiến trúc của chùa theo bốn hàng cột gỗ với những hệ thống xà ngang, xà dọc liên kết. Đặt trên lưng câu đầu là bộ vì kiểu chồng rường. Hạng mục công trình này được trùng tu vào triều Khải Định năm Ất Sửu (1925). Trên thân của kẻ, bẩy đều soi vỏ măng, ống tơ, những gờ chỉ và có cả hoa văn thực vật, chữ triện. Trên nóc đắp bờ đinh, hai đầu hồi làm kìm đấu vuông giữ bờ, mái chảy lợp ngói ta cổ kính. Trang trí nội thất ở đây đáng chú ý hai bài châm (tả văn) chạm trên gỗ nền sơn thếp phủ hoàng kim. Nội dung văn ca ngợi đạo pháp.

Tòa Thượng điện là ngôi nhà dọc dài 7,9m gồm 3 gian chức năng chủ yếu làm ban thờ tượng phật gọi là Tam bảo. Kiến trúc về mặt nề và mộc đều đơn giản, tường xây đầu hồi bít đốc, bộ khung nhà bằng gỗ, cột tròn, bộ vì thượng trên câu đầu làm kiểu chồng rường. Những khúc con rường chồng lên nhau qua đấu dép mỏng không trang trí hoa văn, chủ yếu là bào trơn đón bén.

Trên những kiến trúc đơn giản, lại được trang trí những tác phẩm nghệ thuật điêu khắc như cửa võng, hoành phi, bức trâm, câu đối… tôn vẻ trang nghiêm và đẹp trong di tích. Từ giáp đầu hồi kéo đến hết mặt cắt nhà Thượng điện là bệ thờ bài trí các lớp tượng Phật gọi là Tam bảo. Chùa Đống Chanh có tổng số 40 pho tượng của các thời Lê – Nguyễn. Trên Tam bảo có những lớp tượng sau:

Lớp trên cùng sát tường hồi là ba pho tượng Tam thế tọa trên tòa sen thế tay “kết thiền, định ấn”, khuôn mặt nhẹ hình trái soan theo nhận xét bước đầu, đây là những pho tượng ở thời hậu Lê.

Lớp thứ hai là Di Đà tam tôn. Tượng Di Đà ngồi trên tòa sen thân cao tới 1,46m, hai chân khoanh tròn theo thế lưỡng nghi. Tượng có khuôn mặt hiền hậu, phong cách tượng đầu thời Nguyễn thế kỷ XIX. Các lớp tượng Quan Âm, Long Thần, Thánh Tăng và Cửu Long là những tác phẩm tượng tròn thế kỷ XX.

Ngoài hệ thống tượng Phật ở Thượng điện và Tiền đường các nhà Mẫu có ban thờ Tam tòa thánh Mẫu, nhà Tổ có ban thờ các vị Tổ sư trụ trì ở chùa này đã viên tịch. Vườn tháp, ngoài vườn chùa có những cây tháp xây nhiều tầng như búp sen.

Xã Minh Cường

Admin Thường Tín